Etnebygda

Då Etneområdet vart isfritt mot slutten av istida, stod havet om lag 70 meter høgare enn i dag ettersom isen hadde trykt landet ned. Like nedanfor Håfoss, i blåleira på den tidlegare sjøbotnen, er det funne skjel (butt sandskjel) som levde for om lag 14 000 år sidan.

Stordalen var truleg isfri ei stund før breen kom fram att til Håfoss. Under framrykkinga frakta smeltevasselvane med seg store mengder sand og grus ut i fjorden. Skrålaga og topplaga som då vart avsette, og som vi no kan sjå i grustaka ved Nordelva, fylte fjorden heilt opp til havflata i eit stort delta framfor breen for om lag 13 500 år sidan. På denne tida hadde havet stige endå nokre meter til det stod 80 meter høgare enn i dag.

Vel 1000 år seinare, under kuldeperioden yngre dryas, rykte breen fram både i Stordalen og Litledalen, og breidde seg ut over delar av deltaet, utan at deltasedimenta vart skuva vekk. Bretungene frå Stordalen og Litledalen nådde så vidt i kvarandre for om lag 12 300 år sidan og avsette endemorenar i to bogar frå Austreim til Steine.

Mot slutten av yngre dryas gjorde dalbreane ei siste krampetrekning. Sidemorenar frå denne isframstøyten kjem særleg til syne i landskapet nord for Etne jordbrukskule på Tesdal.

Så vart klimaet mildare att for om lag 11500 år sidan, og breane byrja å smelta. I ein kort periode vart det danna små innsjøar mellom breane og deltaflata. I dei vart det avsett finkorna, lagdelte bre-sjøsediment, som vi no finn att som tynne lag med vekslande silt og sand i Lonsdalen, mellom Håfoss og Austreim.

Då breane forsvann og tyngda av isen vart borte, lyfta landet seg. Elvane skar seg ned gjennom dei store terrassane og frakta sedimenta til stadig lågare deltaflater ut i fjorden.

Til slutt vart den noverande store elvesletta danna av den svingande elva som stadig grov seg nytt leie og la att sand og grus på vegen mot sjøen.