Einstapevoll - skifer

Dette slår sokneprest Eric Olsen fast i 1797, i ei lita bok om helleberga på Tittelsnes. Han var ein føregangsmann som ivra for å auka bruken av stein til bygging av uthus og til taktekking, mellom anna for å spara på skogen, som mange stader byrja å verta uthoggen.

På vegen frå Førde mot tunnelmunningen til trekantsambandet ser vi gneisar, granittar og pegmatittar, slik dei har vore i rundt ein milliard år. Tek vi turen vidare mot Valevåg og Tittelsnes, blir fjellet straks mykje meir skifrig og lagdelt. Her, langs Bømlafjorden, vart dei opphavlege bergartane mykje seinare i jordas historie pressa og dregne ut til tynne lag, eller brotne opp i tusenvis av fragment, slik at dei ikkje er til å kjenna att.

Resultatet er kjent som bandgneis og augegneis. Bandgneisen er ei veksling mellom mørkare og lysare lag av ulikt opphav, medan augegneisen inneheld augeforma feltspatfragment i centimeterstorleik. Fragmenta var ein gong store feltspatkrystallar i pegmatittgangar, men vart rivne i småbitar under utvalsinga av grunnfjellet for over 400 millionar år sidan.

Desse endringane gjekk føre seg då fjellet var eit godt stykke nede i jordskorpa og oppvarma til rundt 400°C. Ved slike temperaturar motset feltspat seg slik utvalsing i større grad enn dei andre minerala, som lettare lèt seg dra ut, nett som modellervoks.

Årsaka til denne omdanninga av grunnfjellet var rørsler i jordskorpa både under den kaledonske fjellkjededanninga og utviklinga av Hardangerfjordskjersona i devontida. Resultatet er gneisar som dei vi finn i skiferbrotet på Einstapevoll og fleire andre brot i Tittelsnesområdet. Det hadde vore endå betre grunnlag for skiferbrot i Sveio om gneisane ikkje hadde falda seg på slutten av omdanningshistoria. Skiferbrytarane må halda seg vekke frå desse faldesonene for å få rett og fin stein.

Gravfunn tyder på at det har vore busetnad her heilt attende til 600- talet e.Kr. På 1800-talet hadde helle - brota mykje å seia som inntektskjelde for bøn dene på gardar som Einstapevoll, Haugs gjerd, Hauge og Gramshaug. Ikkje minst hus mennene hadde god nytte av desse inn tektene. Verk semda gav òg arbeid til mange utanbygds folk. I 1920-åra vart det stort sett slutt på arbeidet i hellebrota .Hellene har mange felles trekk med skiferen frå Sålesnes i Jondal.