Geitaknottane

Geitaknottane naturreservat vart oppretta i 1997 for å verna om unike biologiske verdiar. Størsteparten av det vel 14 km² store reservatet ligg i Kvinnherad, men Kvam og Fusa har òg hand om viktige delar av verneområdet. Det meste av arealet ligg på mellom 70 og 300 moh. I nordvest går det opp til 673 moh. på toppen av Horga.

Furuskog på steingrunn

Til lågland å vera er Geitaknottane eit uvanleg stort og urørt villmarksområde. Men så har det òg sparsamt med naturressursar som menneske kan gjera seg nytte av. Landskapet er dominert av berg og knausar, myrar og tjørner, dammar og pyttar. Naturforskarane lét seg lenge lura av det karrige førsteinntrykket. Dei eventyrlege verneverdiane vart ikkje oppdaga før på 1990-talet.

Furu er det treslaget som klarar seg best i reservatet, men ho må ofte ta til takke med å veksa rett i bergsprekkar eller på torvjord, for lausmassar er det lite av. Trea står spreidd og veksten går seint, dei krokforma trestammene blir sjeldan meir enn nokre få meter høge. Det blir ikkje mykje skog under desse tilhøva. Mange furutre er gamle fordi dei har fått veksa fritt i lang tid.

Venteleg ville eit så karrig og skogfattig område ha ein artsfattig flora, men det er langt frå tilfellet. I berggrunnen er det grønstein og grønskifer, som gir lite surt jordsmonn, og mange kravstore artar trivst svært så godt. I kløfter og bergskorer veks planter som er sjeldne, ikkje berre i dette distriktet, men i heile landet. Det er meir rikmyr på Geitaknottane enn nokon anna stad i fylket.

Stor salamander

Geitaknottane har den største førekomsten av stor salamander i landet, truleg òg i heile verda. Dette amfibiet har status som sjeldan og truga, men lever i ganske rikelege mengder i reservatet. For å finna svaret er det utført mykje forsking i området dei siste åra.

Storsalamanderen er registrert i meir enn 100 dammar og tjørner på Geitaknottane. Det finst truleg mange tusen individ, men bestanden varierer frå år til anna. I dei fleste tjørnene er vatnet mindre enn ein meter djupt. Det er lite vegetasjon i salamanderdammane. Typiske vassplanter er bukkeblad og nykkerose. Salamandrane overvintrar på land, men kjem til yngledammane om våren, i april–mai, for å feira «salamanderbryllaup». I dei beste dammane kan det då vera fleire hundre salamandrar. Det vanlege er likevel langt færre. I dammane blir dei verande til ut i juli–august.

Storsalamanderen stiller ikkje særleg strenge krav til vasskvaliteten, men vatnet må ikkje vera for surt. Helst skal vatnet òg vera relativt klårt. I Søraust-Noreg finst dette amfibiet som regel i næringsrike dammar og skogstjørner. I Trøndelag og på Vestlandet er det meir vanleg å treffa på han i myrdammar.

Hoa legg eitt og eitt egg på blada til vassplanter. Bladet brettar ho saman rundt egget for å verna det mot rovdyr. Etter 2–3 veker klekkjest egget, og ut kjem ein larve, som nærast er ein miniatyr av dei vaksne. Larvane et godt og veks heile sommaren fram til metamorfosen, eller forvandlinga, frå larve til vakse individ. Då går dei på land, og kjem normalt ikkje attende til dammen før dei er kjønnsmogne, det vil seia ved 3–5-årsalderen. Storsalamanderen kan bli opptil 15 år gammal.

Giftig

Salamanderen har eit variert kosthald, slik som små krepsdyr, insekt, vevkjerringar og makk. Han et det han får tak i, også sitt eige avkom, om det skulle by seg fram, både egg og larvar.

Egga og larvane av stor salamander er òg god næring for ei rekkje rovdyr, mellom anna fisk. Det er såleis svært viktig at det ikkje blir sett ut fisk der det finst salamandrar. Som vaksen derimot er salamanderen giftig, og har få naturlege fiendar. Det er ikkje farleg å ta i ein salamander, men ein bør vaska seg etterpå. Får du salamandergift i munnen, vil du i alle høve merka gifta. Ein engelsk naturforskar på 1800-talet ville testa dette. Ho beit varsamt i ein salamander, men fekk like etter store smerter i munnen, krampetrekningar, spyttsekresjon og kraftig hovudverk, som varte i fleire timar.

Eit nasjonalt ansvar

Storsalamanderen er utbreidd over det meste av Europa, frå Storbritannia og Frankrike, gjennom Sentral-Europa og aust til Ural. I Noreg lever han i tre skilde område: i Søraust-Noreg, i Trøndelag og på Vestlandet mellom Haugesund og Bergen. Forutan på Geitaknottane kjenner vi fleire mindre lokalitetar i Hardanger. Han er dessutan påvist i Samnanger, Os, Bergen, Sveio og Etne. I Noreg lever òg småsalamanderen, men han er ikkje naturleg utbreidd i Hordaland. I ein dam i hagen til Svein Hovland i Øystese finst dei einaste frittlevande individa i fylket. Dei kom hit saman med nokre vassplanter, men har greidd seg på eiga hand i fleire tiår.

Trugsmåla mot storsalamanderen er øydelegging av leveområda ved attfylling og drenering av dammar, utsetjing av fisk og ureining. Arten er totalfreda i medhald av viltlova, og etter internasjonale avtaler har Noreg eit særskilt ansvar. Geitaknottane er det første området i Noreg som er verna spesielt for å ta vare på stor salamander. Det er sjølvsagt forbode å ta salamandrar ut av reservatet. Dammane der salamandrane held seg på våren og sommaren, ligg på til dels svært fuktige myrar, som ikkje toler for mykje trakk.